Topienie Marzanny to zwyczaj związany z nadejściem wiosny i pożegnaniem zimy. Skąd wzięła się ta tradycja i kiedy wypada? Jaka jest jej symbolika i jak wygląda przebieg obrzędu topienia kukły ze słomy? Zgłębmy historię tradycji topienia Marzanny!
Topienie Marzanny jest jednym z najbardziej barwnych i symbolicznych rytuałów ludowych witających wiosnę. Ta prastara tradycja, obchodzona na przełomie zimy i wiosny, ma głębokie korzenie w słowiańskiej kulturze i mitologii. Przyjrzyjmy się zatem bliżej genezie związanej z topieniem i paleniem słomianej kukły, która symbolizuje Marzannę – słowiańską bogini zimy i śmierci. W tym artykule skupimy się nie tylko na historii, ale także na dzisiejszym podejściu do tego obrzędu.
Sprawdź też: Wiosna w ogrodzie – co robić, gdy zima dobiegnie końca? Porady
Topienie Marzanny – skąd wziął się zwyczaj topienia Marzanny?
Jak zostało już zaznaczone na wstępie – zwyczaj topienia Marzanny to prastara tradycja o głębokich korzeniach w słowiańskiej kulturze i mitologii. Marzanna, znana również pod wieloma innymi imionami, takimi jak Morena, Mora czy Morana, jest postacią utożsamianą ze śmiercią i zimą. W starożytnych wierzeniach słowiańskich topienie czy palenie kukły Marzanny miało na celu symboliczne przegonienie zimy, a w zamian zaproszenie ciepłej, urodzajnej wiosny. Ta rytualna ofiara, reprezentująca samego ducha zimy, miała przynieść oczyszczenie i odnowienie, otwierając przestrzeń dla nowego życia.
Warto zdać sobie sprawę, że historia zwyczaju topienia Marzanny sięga czasów, kiedy dla ludności każda zmiana pory roku miała kluczowe znaczenie dla przetrwania. Topienie Marzanny symbolizowało przełom, koniec długich, mroźnych dni i nadejście okresu wzrostu oraz obfitości. Był to rytuał pełen nadziei, ale i głęboko zakorzeniony w pogańskich wierzeniach, co niejednokrotnie stawiało go w opozycji do chrześcijaństwa. Mimo że Kościół próbował zastąpić go innymi obrzędami, zwyczaj topienia Marzanny przetrwał, przekształcając się i dostosowując do nowych realiów, ale wciąż niosąc ze sobą pierwotne przesłanie o odnowie i cykliczności życia.
Kiedy topimy Marzannę? Przebieg obrzędu topienia Marzanny
Zwyczaj topienia Marzanny powinien odbywać się w okolicach wiosennej równonocy. Powszechnie ustaloną datą jest jednak 21 marca, czyli dzień oznaczający koniec zimy i pierwszy dzień wiosny kalendarzowej, co idealnie wpisuje się w ideę tego obrzędu.
Obrzęd topienia Marzanny zaczyna się od stworzenia kukły, która reprezentuje Marzannę. Tradycyjnie była ona wykonywana z naturalnych materiałów, takich jak słoma, stare ubrania i wstążki, co miało dodatkowo podkreślać związek z naturą i cyklem życia. Kukła ta była następnie przystrajana, aby jak najbardziej przypominała postać zimy – często używano do tego celu fragmentów czerwonej tkaniny, symbolizującej energię i moc życiową, którą Marzanna miała zabrać ze sobą.
Następnie, w ramach obrzędu, społeczność lokalna gromadziła się, aby wspólnie udać się z kukłą na uroczysty pochód. Cel podróży stanowił zazwyczaj pobliski zbiornik wodny – rzeka, jezioro czy nawet staw – gdzie Marzanna miała zostać utopiona. Droga do miejsca topienia była często uświetniona śpiewem i tańcami, co miało dodatkowo odstraszyć zimę i przywołać wiosnę.
Początek wiosny to idealny czas, aby przesiąść się na hulajnogę elektryczną:
Samo topienie kukły w wodzie miało na celu nie tylko symboliczne przegonienie zimy, ale także oczyszczenie wspólnoty z wszelkich negatywnych energii i chorób. Wierzono, że woda zabiera Marzannę, a wraz z nią wszelkie złe moce i niepomyślności, otwierając drogę dla odrodzenia i pomyślności, które ma przynieść nadchodząca wiosna.
Warto zaznaczyć, że w różnych regionach tradycja ta może wyglądać nieco inaczej. Mogą to być różnice dotyczące ubioru Marzanny, ale też samego przebiegu obrzędu. Według dawnej tradycji mówi się też o orszaku, złożonym z dzieci niosących kukłę i trzymających w dłoniach zielone gałązki jałowca, który miał za zadanie objechać wszystkie domostwa we wsi. Po drodze Marzanna była podtapiana w każdym napotkanym zbiorniku wodnym, wieczorem zaś kukłę przejmowała młodzież, a wtedy obrzęd nabierał nowego wymiaru. W świetle ognia, pochodzącego z zapalonych gałązek jałowca, Marzanna była wyprowadzana poza granice wsi, gdzie jej figura zostawała podpalana, a dopiero wtedy wrzucana do wody.
Sprawdź też: Kiedy zmiana czasu? Kiedy przestawiamy zegarki?
Z topieniem Marzanny związane są również rozmaite przesądy, które dodawały obrzędowi powagi i mistycznego charakteru. Uważano, że dotknięcie kukły pływającej w wodzie może spowodować uschnięcie ręki, podczas gdy spojrzenie za siebie w drodze powrotnej od obrzędu mogło ściągnąć na człowieka chorobę. Co więcej, potknięcie się i upadek podczas powrotu z ceremonii było interpretowane jako zły omen, wróżący śmierć w ciągu najbliższego roku. Oczywiście współcześnie topienie Marzanny traktujemy z większym przymrużeniem oka 😉
Jak zrobić Marzannę?
Chcesz zrobić własną Marzannę i nie wiesz, jak się do tego zabrać? Współcześnie technika i forma wykonania kukły mogą być bardzo różnorodne. Oto drobne wskazówki, jak zrobić Marzannę, zachęcając do eksperymentowania i wykazując się kreatywnością!
- Wybierz materiały
Zachęcamy do wykorzystania materiałów ekologicznych i biodegradowalnych, takich jak:
- Słoma, trawa, liście – na korpus i włosy Marzanny.
- Stare tkaniny, które można przekształcić w ubranie dla kukły – wybieraj naturalne materiały, jak len czy bawełna, które łatwiej ulegają biodegradacji.
- Naturalne sznurki do związania elementów kukły.
Sprawdź też: Palma wielkanocna – co symbolizuje? Jak zrobić palmę wielkanocną z bibuły?
- Zbuduj szkielet
Użyj gałązek lub patyków, aby stworzyć prosty szkielet. Możesz połączyć je razem, tworząc kształt przypominający ludzką postać – z większą gałązką jako kręgosłupem i dwoma mniejszymi jako ramionami.
- Formuj ciało i głowę
Owijaj szkielet wybranym materiałem (np. słomą), aż do uzyskania pożądanej formy i objętości. Możesz użyć naturalnego sznurka, aby wszystko dobrze się trzymało.
- Ubierz Marzannę
Ubranie może być proste – kawałek starej tkaniny wystarczy na suknię. Jeśli chcesz, możesz dodać dodatkowe elementy, jak wstążki, koronki, czy kwiaty.
- Personalizuj
To etap, na którym możesz dać upust swojej kreatywności. Dodaj elementy, które sprawią, że twoja Marzanna będzie unikalna. Może to być na przykład własnoręcznie wykonana korona z gałązek.
Są to bardzo ogólne porady, ale właśnie o to chodzi – tradycja topienia Marzanny jest współcześnie bardziej zabawą, czy możliwością spędzenia czasu z naszymi dziećmi, a nie obrządkiem ze ściśle określonymi regułami. Zwyczaj ten mocno się zmienił, co potwierdza dalsza część artykułu.
Jak obecnie kultywowana jest tradycja topienia Marzanny?
Współczesne podejście do tradycji topienia Marzanny podlega modyfikacjom, szczególnie w kontekście rosnącej świadomości ekologicznej. W przeszłości topienie lub palenie Marzanny w naturalnych zbiornikach wodnych lub na otwartym terenie było powszechne, co obecnie jest kwestionowane ze względu na potencjalne szkody dla środowiska.
Sprawdź też: Kalendarz świąt nietypowych – sprawdź, jakie jest dzisiaj święto!
W odpowiedzi na te wyzwania, w wielu miejscowościach poszukuje bardziej ekologicznych sposobów obchodzenia tej tradycji. Jedną z alternatyw jest organizowanie symbolicznego topienia Marzanny bez rzeczywistego umieszczania jej w wodzie. Można na przykład zrealizować procesję z kukłą, aby następnie bezpiecznie ją zdemontować i ekologicznie zutylizować. Inną opcją jest stworzenie Marzanny z materiałów biodegradowalnych lub wykonywanie kukły wyłącznie z elementów naturalnych, które nie są szkodliwe dla środowiska.
Zarówno w większych miastach, jak i mniejszych gminach zamiast tradycyjnego topienia, wspólnoty organizują warsztaty, pokazy edukacyjne lub inne formy aktywności kulturalnej, które kładą nacisk na znaczenie przywitania wiosny, jednocześnie podnosząc świadomość ekologiczną. W ten sposób tradycja topienia Marzanny ewoluuje, dostosowując się do współczesnych wartości i pozostając żywym elementem kulturowym, który łączy przeszłość z teraźniejszością i przyszłością, akcentując przy tym potrzebę ochrony naszej planety.
Zapewnij swojemu dziecku aktywność na świeżym powietrzu. Perfekcyjnie sprawdzą się do tego rolki:
Marzanno, Marzanno, Ty zimowa panno… – wiersz towarzyszący zwyczajowi topienia Marzanny
Na koniec warto przytoczyć znany wierszyk, który często odśpiewywany jest podczas współczesnych obrzędów topienia Marzanny. Choć starsze dzieci prawdopodobnie chętniej świętują początek wiosny dniem wagarowicza, tak Marzanno, Marzanno, Ty zimowa panno… niejednokrotnie można usłyszeć na początku wiosny, gdy na topienie Marzanny wybiera się grupa przedszkolna lub dzieci z wczesnych klas podstawowych. Oto tekst wspomnianego wiersza:
Wiosna już nadchodzi,
zima odejść nie chce,
nocą jeszcze mrozi,
śniegiem prószy jeszcze.Marzanno, Marzanno,
ty zimowa panno,
dziś cię utopimy,
bo nie chcemy zimy.Odpłyń wraz z lodami,
daleko do morza,
niechaj wreszcie przyjdzie
do nas wiosna hoża.Marzanno, Marzanno,
ty zimowa panno,
dziś cię utopimy,
bo nie chcemy zimy.
Oczywiście topienia Marzanny współcześnie nikt nie traktuje poważnie, aczkolwiek należy przyznać, że jest to ciekawa i pełna symbolicznych aspektów tradycja, którą warto znać. Co o tym sądzisz? Czekamy na opinie w komentarzach!
Źródło zdjęć: Adobe Stock
