Betelgeza, czyli czerwony nadolbrzym, jest jednym z najjaśniejszych punktów na nocnym niebie. Naukowcy nieustannie go obserwują i zastanawiają się nad jego przyszłością. Kiedy gwiazda wejdzie w kolejną fazę rozwoju? Za ile czasu wybuchnie?
Podstawowe informacje o obiekcie
Gwiazda Betelgeza należy do najjaśniejszych tego rodzaju ciał niebieskich na nieboskłonie, dlatego z pewnością jej nie przeoczysz. W Polsce jest widoczna w okresie jesienno-zimowym od października do lutego. Obiekt ten określa się mianem czerwonego nadolbrzyma. Nazwa nawiązuje do intensywnego koloru gwiazdy, ale łączy się również z etapem jej rozwoju – tej fazie charakteryzują się ona wielkimi rozmiarami, niską temperaturą powierzchni oraz dużą gęstością.
Ewoluowanie gwiazdy, jej właściwości fizyczne i parametry są powodem, dla którego naukowcy tak uważnie obserwują Betelgezę. Jej masa początkowa jest ogromna. Obiekt ważył 15-20 razy więcej niż Słońce, jednak z powodu wiatru gwiazdowego i ciągłych przeobrażeń zaczyna się stopniowo zmniejszać. Betelgeza pojawiła się na niebie 8,5 miliona lat temu. Była wówczas błękitną gwiazdą typu widmowego O, a obecnie jej rodzaj to M1-2. Astronomowie przewidują, że niedługo obiekt zakończy swoją ewolucję i wybuchnie jako supernowa.
Jedną z cech charakterystycznych Betelgezy jest poruszanie się z prędkością naddźwiękową. Z tego względu gwiazdę tę określa się mianem uciekającej – przemieszcza się ona znacznie szybciej niż znajdujące się w jej sąsiedztwie obiekty. Podczas ruchów ciało niebieskie wytwarza silny wiatr gwiazdowy. Jego występowanie pozwoliło wskazać prędkość, z jaką Betelgeza porusza się wokół otaczającego środka. Jest to 30 km/s.
Lokalizacja gwiazdy i odległość od Ziemi
Betelgeza należy do gwiazdozbioru Oriona. Jest to 26. pod względem wielkości konstelacja, położona w strefie równika niebieskiego, co oznacza, że ciała niebieskie są obecne na obu półkulach. W Polsce gwiazdy z tego zbioru dostrzeżesz jedynie jesienią i zimą, ponieważ pod koniec lutego przestają być widoczne. Mimo wszystko jest to konstelacja, którą łatwo odnajdziesz na niebie. Nazwa Betelgezy wywodzi się z arabskiego i oznacza rękę albo pachę. W odniesieniu do pozycji w gwiazdozbiorze obiekt ten znajduje się na „prawym ramieniu” Oriona.
Osoby zajmujące się badaniem ruchów i właściwości Betelgezy określiły także jej odległość od Ziemi. Początkowo sądzono, że jest to 642,5 lat świetlnych, jednak astronomowie podają, że dzięki uzyskaniu dokładniejszych pomiarów obiektu są w stanie precyzyjniej ustalić, jak daleko od naszej planety się znajduje Betelgeza. Odległość ta wynosi ok. 530 lat świetlnych. To dużo bliżej niż na początku uważano, jednak na tyle daleko, że nie musisz się martwić o życie swojego potomstwa – przeobrażenia gwiazdy nie będą miały wpływu na Ziemię.
Spadek jasności Betelgezy – wyjaśnienie
W związku z tym, że Betelgeza znajduje się w fazie rozwoju, naukowcy regularnie obserwują zmiany, jakie zachodzą w jej wyglądzie i składzie. Szczególną uwagę badaczy przykuł spadek jasności gwiazdy o ok. 40 proc. Astronomowie wskazywali różne przyczyny tych przekształceń, a wśród nich najbardziej możliwymi i najczęściej powtarzającymi się były trzy teorie. Jedna z nich mówiła, że Betelgeza słabiej świeci, ponieważ jest otoczona wytwarzanym przez nią pyłem, którą ją przesłania. Pojawienie się go jest wynikiem naturalnych przeobrażeń.
Inna teoria głosi, że mniejsza jasność obiektu to skutek pojawienia się ogromnych plam, które zajmują ponad połowę powierzchni tego ciała niebieskiego. Mają one zdecydowanie niższą temperaturę niż gwiazda z konstelacji Oriona. Zwolennicy trzeciej koncepcji uważali, że obiekt przekształca się w supernową i zastanawiali się, kiedy wybuchnie Betelgeza. Wkrótce jej jasność zaczęła się jednak zwiększać i powróciła do pierwotnego stanu, a naukowcy stwierdzili, że przyczyną zmian temperatury było pojawienie się gwiezdnego pyłu.
Sprawdź: Jak wygląda ewolucja gwiazd? Etapy życia gwiazdy
Porównanie do naszego Słońca
Nie ma wątpliwości, że jednym z najjaśniejszych punktów na nocnym niebie jest Betelgeza. Gwiazda ta z tego powodu była niejednokrotnie porównywana ze Słońcem. Przekonaj się, czy oba obiekty faktycznie są do siebie podobne, czy jednak nie. W przypadku właściwości fizycznych dominują różnice. To ciało niebieskie jest zdecydowanie cięższe i większe. Waży ono 15-20 razy więcej, a jego promień wynosi ok. 3-5 jednostek astronomicznych (1 au = 149597870,7 km), przy czym połowa średnicy Słońca to w przybliżeniu 0,00465 au.
Jeśli trudno Ci uzmysłowić sobie wielkość Betelgezy, umieść ją w centralnym miejscu Układu Słonecznego. Zajmowałaby wtedy przestrzeń aż do orbity Jowisza. Dodatkowo gwiazda jest 105 tysięcy razy jaśniejsza niż znana nam kula gazu. Trudno zatem wskazać analogię między ciałami niebieskimi na tym polu. Istnieją jednak wspólne elementy Betelgezy i Słońca, a są nimi plamy znajdujące się na powierzchni obu obiektów. Te, które znajdują się na mniejszym z nich, mają rozmiar Ziemi, natomiast plamy na Betelgezie są nawet 100 razy większe niż “główna kula” Układu Słonecznego.
Co stanie się w przyszłości z Betelgezą i czy będzie to miało wpływ na naszą planetę?
Betelgeza jako supernowa – to sformułowanie powtarzane jest przez większość astronomów w kontekście zakończenia żywota tej gwiazdy. Mimo że znajduje się ona jeszcze w fazie rozwojowej, naukowcy wiedzą już, w jaki sposób ciało niebieskie zniknie z konstelacji Oriona. Wielka eksplozja zostanie poprzedzona zapadnięciem się obiektu, czego przyczyną będzie brak paliwa, które mogłyby go zasilać.
Zobacz: Jaka jest najjaśniejsza gwiazda? Najjaśniejsze gwiazdy widoczne na nocnym niebie i we wszechświecie
Trudno jednak wskazać konkretny czas rozpadu Betelgezy. Wybuch może nastąpić zarówno za setki tysięcy, jak i nawet za milion lat. Najważniejsze jest to, że ludzie mogą być spokojni bez względu na czas, kiedy dojdzie do zagłady gwiazdy. Jej odległość od Ziemi jest tak duża, że rozpad nawet w najmniejszym stopniu nie zagraża ludzkości. Mało tego – efektowna eksplozja będzie widoczna z naszej planety, a kolorowa mgławica pozostanie na niebie przez kilka tygodni.
